Μάξιμ Μπίλλερ, Ο λάθος χαιρετισμός

 

Μεταφερόμαστε στη Γερμανία, συγκεκριμένα στο Βερολίνο, στις αρχές της νέας χιλιετίας. Στο κέντρο της αφήγησης του Μάξιμ Μπίλλερ βρίσκεται ο Ερκ Ντεσσάουερ.

Γιος ενός κομμουνιστή καθηγητή της ΛΔΓ και εγγονός ενός Εβραίου παππού που εντάχθηκε στη Βέρμαχτ για να αποφύγει την εξόντωση. Ο ίδιος ο Ντεσάουερ είχε επιλέξει να εκπονήσει ως φοιτητής του Σαρτόριους στο Βερολίνο μια εργασία με τίτλο «Ο όψιμος μπολσεβικισμός ως ταυτότητα και μειονέκτημα», ένα κείμενο με ιστορικά στοιχεία στο οποίο περιέγραφε το σταλινικό σύστημα Γκουλάγκ ως πρότυπο για τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο νεαρός, φιλόδοξος Ερκ εγκαταλείπει τις σπουδές του και αποφασίζει να γίνει συγγραφέας. Μέσα στην αγωνία της επιτυχίας γιγαντώνεται η εμμονή του με τον Χανς Ούρλιχ Μπαρζιλάι -μια έντονη προσωπικότητα, άκρως επιδραστική και κυρίαρχη τόσο στη λογοτεχνία όσο και στη δημόσια σφαίρα. Ο προκλητικός Μπαρζιλάι στοιχειώνει τη σκέψη του και όλες του οι προσπάθειες επικεντρώνονται στην αποδόμησή και στην διαπόμπευση του.

Σε μια τυχαία συνάντησή τους σε ένα εστιατόριο ο Ερκ ασυνείδητα εκτελεί τον ναζιστικό χαιρετισμό, μια κίνηση που ούτε ο ίδιος δεν κατάλαβε για ποιο λόγο συνέβη. Το μόνο που νιώθει είναι μια έντονη παρόρμηση να κάνει αυτόν τον λάθος χαιρετισμό. Γνωρίζει τις νομικές συνέπειες που επισύρει η πράξη του και φυσικά τον κοινωνικό στιγματισμό του.

Ο Μπίλλερ εξετάζει τα παρελκόμενα τόσο της διχοτόμησης όσο και της επανένωσης του Γερμανικού κράτους εντάσσοντας στη συζήτηση και το διαγενεακό τραύμα και τις ενοχές του γερμανικού λαού μετά το ολοκαύτωμα. Αναφέρεται στις ατραπούς της συλλογικής μνήμης όπου εμφιλοχωρεί η επίγνωση μιας ενοχής συνδεόμενης με τη διεθνή κατακραυγή και ηθική καταδίκη του έθνους που συνέβαλε στο Ολοκαύτωμα. Θέτει επί τάπητος, με χιούμορ και σαρκασμό, την εκμετάλλευση τραγικών στιγμών προς ίδιον όφελος και την ανίερη εμπορευματοποίηση αυτού του πόνου, των δεινών, της ασύλληπτα βάναυσης γενοκτονίας που υπέστησαν συγκεκριμένες ομάδες όπως οι Εβραίοι.

Υπάρχει όμως κι άλλη μια παράμετρος που δεν πρέπει να αγνοηθεί. Αφορά την πίεση που οι Γερμανοί νιώθουν κουβαλώντας αυτή την ηθική ευθύνη για τις εγκληματικές πράξεις των Ναζί.

Το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) χρησιμοποιεί επανειλημμένα τον όρο «κουλτούρα της ενοχής», καλώντας συχνά το γερμανικό έθνος να απαλλαγεί από αυτήν και να μη συμμετέχει σε εκδηλώσεις μνήμης του Ολοκαυτώματος. Όμως οφείλουμε να διευκρινίσουμε πως ενοχή μπορεί να νιώσει μόνο όποιος εμπλέκεται άμεσα σε ένα έγκλημα, κάτι που δεν υφίσταται στη σημερινή γερμανική κοινωνία. Η ηθική ευθύνη των σημερινών Γερμανών και το αίσθημα ενοχής για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από το Ράιχ πρέπει να διαχωριστούν. Ο διαχωρισμός αυτός είναι επιτακτικός ώστε να μην εργαλειοποιείται στρεβλά για χειραγώγηση και στροφή προς τον εθνικισμό και την ακροδεξιά.

Καυστικός, αδυσώπητος, αληθινός ο λόγος του μας καλεί να διαλογιστούμε πάνω στην άνοδο του εθνικισμού και της ακροδεξιάς.

Το βιβλίο του Μπίλλερ είναι μια αντανάκλαση της σύγχρονης γερμανικής πραγματικότητας. Το αίσθημα της πίεσης δεν περιορίζεται στο κομμάτι των ευθυνών απέναντι στα θύματα του Ολοκαυτώματος. Ο Μπίλλερ ως συγγραφέας επισημαίνει και την πίεση που οι σύγχρονοι Γερμανοί λογοτέχνες νιώθουν συγκρινόμενοι με τα ιερά τέρατα της γερμανικής λογοτεχνίας του περασμένου αιώνα μα και πρωτύτερα.

Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, και αφού το ολοκλήρωσα, μια σκέψη υπήρχε στο μυαλό μου: Έτσι γράφετε η σάτιρα.

Το μυθιστόρημα του Μάξιμ Μπίλλερ "Ο λάθος χαιρετισμός" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Πελαγίας Τσινάρη.