ΑΔΕΡΦΟΙ ΚΑΡΑΜΑΖΟΦ, ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΗ

Στο κύκνειο άσμα του ο Ντοστογιέφκι δημιουργεί ένα ψηφιδωτό της ρωσικής κοινωνίας, με πολυφωνία χαρακτήρων,σ' ένα μυθιστόρημα συγκερασμού των θεμάτων που ανέπτυξε στα προηγούμενα έργα του.
Πρόκειται για τις σχέσεις των μελών της οικογένειας Καραμάζοφ, του πατέρα Φιόντορ,  των νόμιμων γιων του Ντιμήτρι, Ιβάν, Αλιόσα και του νόθου γιου Σμερντιακόβ.
Ο ρόλος του πατέρα αποδομείται, παρουσιάζοντας τον φιλάργυρο, υπολογιστή,  φιλήδονο, έκλυτο Φιόντορ, να αδιαφορεί πλήρως για τα παιδιά του και να αποποιείται των ευθυνών του, προσδιορίζοντας και οριοθετώντας την ταυτότητα του γονέα.
Τα τρία αδέρφια αντιπροσωπεύουν τις διαφορετικές  τάσεις σε θεολογικό και ηθικό επίπεδο.
Το Καλό και το Κακό,  ο Θεός και ο Διάβολος, η εσωτερική σύγκρουση που βιώνει ο άνθρωπος, οι αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης.
Κολοφώνας του βιβλίου η αφήγηση της ιστορίας του Μέγα Ιεροεξεταστή.
Η ελεύθερη βούληση και οι γνώμονες των επιλογών μας σε αντίστιξη με την ύπαρξη του Θεού, τη Θεία πρόνοια καθώς και η διεύρυνση αυτής της ελευθερίας σε πολιτικό επίπεδο σε μια Ρωσία όπου οι σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας κλυδωνίζονται και η διατύπωση φιλελεύθερων πεποιθήσεων οδηγούν στο στρατοδικείο.
Κυρίαρχα θέματα η ροπή του ανθρώπου για το κακό και η ευάλωτη φύση του έναντι του πειρασμού.
Έκδηλη η επιρροή του από την καντιανή ηθική και την άποψη της καθολικής ροπής στο κακό.
Η ρίζα του κακού που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο, "η ασθένεια της ανθρώπινης φύσης" (αδυναμία να πράξω σύμφωνα με τον ηθικό νόμο), "η φαυλότητα"(ακολουθώ του ηθικό νόμο λόγω συνύπαρξης ιδιοτελούς κινήτρου), "η αποδοχή κακών γνωμόνων"(διαστροφή ανθρώπινης φύσης, η ικανοποίηση προσωπικού εγωισμού υπερνικά την ικανοποίηση τήρησης του ηθικού νόμου).
Πέραν της θρησκευτικής πίστης και την ύπαρξη Θεού, ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του ακόμα και σε έναν κόσμο που επικρατεί η Θεία πρόνοια. Κανείς δεν είναι Διάβολος ή Άγγελος,  το καλό και το κακό συνυπάρχουν ως επιλογή, και η ελευθερία συνιστάται σε αυτή τη δυνατότητα της επιλογής.
Ακούμε τη φωνή και τον προβληματισμό του Ιβάν:
"...ο άνθρωπος δημιούργησε το Θεό ή ο Θεός τον άνθρωπο"(σελ. 270)
"το δικό μου το μυαλό είναι ευκλείδειο, γήινο. Πώς να λύσω λοιπόν προβλήματα που δεν προέρχονται από τούτη τη γη;" (σελ. 271)
Και την απάντηση του Διαβόλου:
"Γιατί και εγώ όπως και εσύ υποφέρω από το φανταστικό και γι' αυτό αγαπώ τον επίγειο ρεαλισμό σας. Εδώ στον κόσμο τον δικό σας όλα είναι χαραγμένα, όλα είναι φόρμουλες, όλα γεωμετρία, ενώ σε μας, κάτι ακαθόριστες συναρτήσεις!"(σελ. 715)

Η συνομιλία του Ιβάν με τον Διάβολο, ένας παραληρηματικός διάλογος, υπερβαίνει τη φαουστική/ μεταφυσική διάσταση και μετέρχεται στην ψυχιατρική απεικόνιση ενός ανθρώπου που πάσχει από σχιζοφρένεια. Η εσωτερική του πάλη οδηγεί στην διάσχιση.
Μια απεικόνιση του κακού δαίμονα όπως είχε διατυπωθεί από τον Descartes.
Η γεωμετρική αντίληψη του κόσμου, το πραγματικό, σε διάσταση με το φανταστικό,  την αντίληψη του κόσμου μέσω των αισθήσεων. Η λογική και επιστημονική θεώρηση έναντι της μεταφυσικής. 

 Μετάφραση: Άρης Αλεξάνδρου