ΦΡΑΝΤΣ ΚΑΦΚΑ, ΕΝΑΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ ΤΗΣ ΠΕΙΝΑΣ ΚΑΙ άλλες δύο αποδιδαχές

Οι νουβέλες "Ένας καλλιτέχνης της πείνας" και "Ζοζεφίνα η τραγουδίστρια ή ο λαός των ποντικών" είναι τα τελευταία έργα που ολοκληρώνει ο Κάφκα, το 1922 και το 1924, αντίστοιχα, το δεύτερο ενώ νοσηλεύεται και ψυχορραγεί. Δέκα χρόνια νωρίτερα είχε γράψει τη "Σωφρονιστική αποικία".
Η διαφορά ύφους και θεματολογίας είναι εμφανής.

Η Σωφρονιστική αποικία έχει καταγγελτικό χαρακτήρα επισημαίνοντας τις ακραίες μορφές άσκησης εξουσίας και επιβολής του νόμου σε ολοκληρωτικά καθεστώτα ή σε κοινωνίες μονοπρόσωπης συγκεντρωτικής διακυβέρνησης, θεωρώντας εξίσου ενόχους όσους παραμένουν αμέτοχοι και αδρανείς. Επιπρόσθετα υπογραμμίζει τη χρήση επιστημονικών και τεχνικών γνώσεων χωρίς ηθικούς φραγμούς, την τεχνολογία που καταλαμβάνει λάθος χώρο στη ζωή μας.
Ένας ερευνητής-ταξιδιώτης φτάνει στη Σωφρονιστική αποικία όπου ένας αξιωματικός τον ενημερώνει για τον τρόπο λειτουργίας της δικαιοσύνης, την επιβολή καταδικαστικών αποφάσεων και την εκτέλεση των ποινών με ένα μηχάνημα. Παραμένει παρατηρητής και αδιάφορος σε όσα εκτυλίσσονται και παρακολουθεί άπραγος, επισπεύοντας την αναχώρηση του από το απεχθές αυτό μέρος.
Γραμμένο το 1914 προλέγει τα ειδεχθεί εγκλήματα του ναζισμού.

Ένας καλλιτέχνης εξαντλεί τα όρια της εγκράτειας, διευρύνει την αντοχή του στην αποχή από την τροφή, γίνεται έκθεμα προς τέρψιν του φιλοθεάμωνος κοινού. Κλεισμένος σε κλουβί,  επιτηρούμενος απο φύλακες, αποστερείται καθετί σωματικό και υλικό προσδοκώντας την καλλιτεχνική του κορύφωση. Είναι η πείνα για καλλιτεχνική ολοκλήρωση, για την επίτευξη της τελειότητας μπρος σε ένα αδηφάγο κοινό που αδυνατεί να αντιληφθεί αυτή την υπέρβαση. Μια μορφή ασκητισμού,  θυσίας και πλήρους αφοσίωσης σε έναν σκοπό. Η εσωτερική σύγκρουση του καλλιτέχνη και η ανασφάλεια επιτυχούς πραγμάτωσης της τέχνης του.

" Ίσως λοιπόν να μη στερηθούμε και πολλά. Η Ζοζεφίνα όμως, λυτρωμένη από τα επίγεια βάσανα – βάσανα που η ίδια πάντως νόμισε για μοίρα των εκλεκτών -, θα χαθεί με ικανοποίηση στην κιβωτό των αμέτρητων ηρώων του λαού μας και σύντομα, αφού δεν καταγράφουμε την ιστορία μας, θα βυθιστεί στη λίμνη της λησμονιάς όπως όλοι σαν κι αυτήν."

Άλλη μια παραλογή του Κάφκα για την διαφορετικότητα του καλλιτέχνη και την αποδοχή του.
Το τραγούδι της μπορεί να είναι ένα σφύριγμα,  όχι πάντα πετυχημένο,  όμως η Ζοζεφίνα έχει ένα κοινό που την ακολουθεί για αυτό που πραγματικά είναι, παραβλέποντας τις αδυναμίες της, επικρατώντας τις ικανότητες της.
Πόσο κατανοητός γίνεται ο καινοτόμος τρόπος έκφρασης και σε τι βαθμό η μοναδικότητα του αναγνωρίζεται από το ευρύ κοινό/κοινωνία. Η τέχνη ως κάτι ιδεατό και η έκφραση της από τους καλλιτέχνες. Το εφήμερο και παροδικό της τέχνης και η συνεχής μετάλλαξη της σε μια κοινωνία που δεν καταγράφει τα γενόμενα,  που στηρίζεται στον προφορικό λόγο, στην προφορική παράδοση.
Ένας λαός που έχει απολέσει κάθε στοιχείο παιδικότητας, αφοσιωμένοι στην εργασία χρησιμοποιούν την τέχνη ως διέξοδο χωρίς να διακατέχονται από ιδιαίτερα φιλόμουσα συναισθήματα.
Η Ζοζεφίνα θεωρεί ότι η τέχνη της είναι απαραίτητη στη ζωή του λαού.  Απομονώνεται, αρνείται να εργαστεί, εξασκείται στην τέχνη της καθώς αυτό θεωρεί ως συνεισφορά στην κοινωνία.

"Αχανείς είναι οι εκτάσεις στις οποίες έχουμε διασκορπιστεί χάριν της επιβίωσης, αμέτρητοι οι εχθροί μας, ανυπολόγιστοι οι κίνδυνοι που παραμονεύουν σε κάθε μας βήμα..."

Οι απόψεις του για την πίστη στην εβραϊκή παράδοση αποτυπώνονται με σαφήνεια στην συμπεριφορά του "λαού των ποντικών".

Αλληγορικός, πολυδιάστατος, αυτοαναφορικός Κάφκα, καθρέφτης της ψυχοσύνθεσης του και του ιστορικοπολιτικού πλαισίου
της εποχής του. 

Μετάφραση:Θοδωρής Τσομίδης
Επίμετρο: Θανάσης Τριαρίδης