ΥΠΟΓΕΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, Ντόν ΝτεΛίλλο

 
Στο μυθιστόρημα "Υπόγειος κόσμος" ο ΝτεΛίλλο καταγράφει όσα διαδραματίστηκαν στις ΗΠΑ κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα.
Αφετηρία ο αγώνας μπέιζμπολ στα πλέιοφ μεταξύ Τζάιαντς και Ντότζερς, στις 3 Οκτωβρίου του 1951.
Στα θεωρεία του γηπέδου παρακολουθούν το παιχνίδι οι Φρανκ Σινάτρα,  Τζέιμς Έντγκαρ Χούβερ,  Τούτς Σορ, ενώ το αμερικανικό φίλαθλο κοινό είναι καθηλωμένο μπροστά στους τηλεοπτικούς δέκτες. Ο δεκατετράχρονος Κότερ, ένα αγόρι του Χάρλεμ κατορθώνει και μπαίνει λαθραία στο γήπεδο. Στο κρίσιμο σημείο του αγώνα ο Μπόμπυ Τόμσον χτυπάει τη μπάλα και αυτή καταλήγει στις κερκίδες. Οι Τζάιαντς παίρνουν το κύπελλο και ο νεαρός Κότερ επιστρέφει σπίτι του με ένα λάφυρο: Την μπάλα που έδωσε τη νίκη στους Τζάιαντς.
Την ίδια στιγμή, στην άλλη πλευρά του ατλαντικού,  η Ρωσία κάνει μια ακόμα δοκιμή ατομικής βόμβας.
Ο Χούβερ παρακολουθεί τον αγώνα ενόσω μαθαίνει τα νέα. Στο μυαλό του ήδη διαμορφώθηκε η τακτική που θα ακολουθήσει ο Πρόεδρος Τρούμαν:
"Κάνοντας πρώτοι εμείς την ανακοίνωση στερούμε από τους Ρώσους την ευχαρίστηση. Και ως ένα βαθμό αμβλύνουμε τη δημόσια ανησυχία. Ο κόσμος θα καταλάβει ότι μπορεί να χάσαμε τον έλεγχο της βόμβας, αλλά όχι και τον έλεγχο των ειδήσεων."

Η μπάλα-τρόπαιο θα περάσει από πολλά χέρια και θα καταλήξει στον Νικ Σέυ, έναν οικογενειάρχη που εργάζεται σε εταιρεία χειρισμού αποβλήτων.
Ο Νικ έχει έναν αδελφό, τον Ματ,  ένα παιδί θαύμα στο σκάκι, τώρα εργαζόμενος στην μυστική επιχείρηση "Πόκετ", μελετώντας οπλικά συστήματα, υπολογίζοντας τα αποτελέσματα ενός ενδεχόμενου πυρηνικού ατυχήματος ή πολέμου.

Παράλληλα εκτυλίσσεται η ιστορία της Κλάρα Σαξ και του "Φεγγαρόπαιδου" Ισμαήλ, εκφραστές μιας μεταζωγραφικής περιόδου στην τέχνη.
Εκείνη πλέον συλλέγει και ζωγραφίζει με την ομάδα της παροπλισμένα μαχητικά αεροσκάφη.  Εκείνος στα δεκαέξι του, με το δικό του συνεργείο, ζωγραφίζουν βαγόνια του μετρό και τοίχους του Μπρονξ.

Ένας μεγάλος αριθμός προσώπων και ιστοριών σχηματίζουν ένα μεγαλειώδες σύμπλεγμα αφηγήσεων, ένα λογοτεχνικό έργο πολυεπίπεδο που αναδύεται από τον υπόγειο κόσμο του καπιταλισμού για να βυθιστεί στον σκοτεινό κόσμο της ύπαρξης.

" Κατανάλωση ή θάνατος. Αυτό είναι το μήνυμα της κουλτούρας μας".(σελ.335)

Ο υπόγειος σιδηρόδρομος της Νέας Υόρκης κρύβει έναν δικό του κόσμο.
"Γιατί ο υπόγειος σε λαξεύει δια παντός στην καρδιά της στιγμής".

Οι υπόγειες εγκαταστάσεις του "Πόκετ" στην έρημο του Νιου Μεξικό,  κρύβουν τον πυρηνικό θάνατο.
Οι χωματερές και τα κρυμμένα απόβλητα στα βάθη της γης και των ωκεανών μαρτυρούν τα μυστικά ενός άλλου υπογείου δικτύου.
"τα απόβλητα είναι το μεγαλύτερο μυστικό του κόσμου", (σελ. 328).

Κάτι ανάλογο συναντήσαμε και στο μυθιστόρημα του Michel Tournier "Μετέωροι", τη συσσώρευση των απορριμμάτων, τα υπολείμματα του πολιτισμού, την προσπάθεια να καταστραφούν, να θαφτούν,  να κρυφτούν κάτω από το "χαλάκι".
Μόνο που τώρα αυτό που επιδιώκεται να "εξαφανιστεί" είναι πυρηνικά απόβλητα.

Στις γειτονιές του Χάρλεμ και του Μπρονξ, συναντάμε  ένα άλλο είδος ζωής, τη λεγόμενη "malavita".
"Αυτό το συγκεκριμένο είδος ζωής. Που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων και έχει περισσότερο νόημα έτσι που είναι οργανωμένο...Έχει περισσότερο νόημα από τη δικιά μας παλιοζωή".

Μετά τον Β' ΠΠ, νέες συνθήκες καθορίζουν την πορεία της ανθρωπότητας. 
Αμερική και Ρωσία μπαίνουν στο παιχνίδι εξουσίας του Ψυχρού Πολέμου.
Ο καπιταλισμός της Αμερικής και ο κομμουνισμός της Ρωσίας στην ουσία εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό. Επιβολή εξουσίας, δημιουργία φόβου, επικράτηση του ισχυρότερου καταπατώντας δικαιώματα, δίχως ηθικούς φραγμούς.
Η επιστήμη, υπό τον έλεγχο τους, γίνεται όργανο θανάτου.
Ένας αγώνας μπέιζμπολ, το βίντεο που απεικονίζει έναν από τους φόνους ενός κατά συρροή δολοφόνου, η δολοφονία του Κένεντι, είναι γεγονότα που προβάλλονται από την τηλεόραση. Χιλιάδες θεατές γίνονται μάρτυρες,  όμως κανείς δεν ξέρει τι υπάρχει πέρα από την εικόνα.

"Και πώς αναγνωρίζεις την αλήθεια, αφού σε έχουν διαβρώσει, σε έχουν προγραμματίσει να τα πιστεύεις σχεδόν όλα, γιατί αυτή είναι η μόνη έξυπνη αντίδραση;"

Θεωρίες συνωμοσίας, η γενεαλογία της νικητήριας μπάλας, επιστήμη,  μεταφυσική, αριθμολογία, ο πόλεμος στο Βιετνάμ, φυλετικός ρατσισμός, ήρωες και αποδιοπομπαίοι τράγοι, άνθρωποι που κάτι του συνδέει "υπογείως", ορατός και αόρατος κόσμος. Χούβερ, Τρούμαν,  Οπενχάιμερ, Τέλλερ.

"Γιατί όλα συνδέονται τελικά- ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται. Αλλά μπορεί να φαίνεται έτσι, γιατί έτσι είναι".

Το λάτρεψα για τις αφηγηματικές τεχνικές του, την πολυδιάστατη δομική αρχιτεκτονική του,  τον ιστό πληροφοριών που έπρεπε να ξεδιαλύνω, το παζλ που έπρεπε να συμπληρώσω! Αυτή είναι η μεταμοντέρνα λογοτεχνία!

"Κάποτε οι ιδέες ξεκινούσαν από χαμηλά. Τώρα έρχονται από πάνω, συνδέοντας  τα πάντα οικουμενικά. Επιβάλλοντας μια παγκοσμιότητα. Ο δυαδισμός μαύρου-άσπρου, του θετικού-αρνητικού, του μηδέν-ένα, του ήρωα-αποδιοπομπαίου τράγου.
...
Θάνατος και μαγεία - το μανιτάρι. Θάνατος και αιώνια ζωή. Το Psilocybin είναι μια ένωση που παράγεται από ένα μεξικάνικο μανιτάρι και μπορεί, σύμφωνα με μελετητές,  να μετατρέψει την ψυχή σου σε σχάσιμη ύλη.
Και αυτά βρίσκονται παντού ταυτόχρονα,  συνδεδεμένα στον αιώνα των αιώνων. Κι εσύ πιστεύεις τα πιο απίθανα πράγματα. Γιατί θα ήσουν βλάκας αν δεν τα πίστευες". (σελ. 538)

Μετάφραση: Έφη Φρυδά