Επιβάτης/Stella Maris, Cormac McCarthy

"Όταν θα έχει χαθεί κάθε ίχνος της ύπαρξής μας, για ποιόν θα είναι τραγωδία αυτό;". (Stella Maris σελ.158)

Ο Μακάρθι, έπειτα από δεκαέξι χρόνια σιωπής, επιστρέφει με τη διλογία Επιβάτης και Stella Maris. Δύο βιβλία, δύο αδέρφια, μια ιστορία, δοσμένη από την οπτική καθενός εξ αυτών. Ίσως.

Μπόμπι και Αλίσια Γουέστερν.
Οι γονείς τους εργάστηκαν στο Υ-12 του Όουκ Ριτζ. Η μητέρα τους ήταν ένα από τα "Calutron girls" και ο πατέρας τους ένας από τους επιστήμονες που δημιούργησαν την ατομική βόμβα. Σε αυτή τη μονάδα διαχωρισμού ισότοπου 235 του ουρανίου και κατασκευής της βόμβας που κατέστρεψε τη Χιροσίμα, γνωρίστηκαν, ερωτεύτηκαν και έφεραν στον κόσμο δύο παιδιά.

Στον Επιβάτη ακούμε τη φωνή του Μπόμπι. Εγκατέλειψε τη σταδιοδρομία του ως φυσικός, ακολούθησε το όνειρο του και έγινε οδηγός σε αγώνες αυτοκινήτων της Φόρμουλα 2. Ένα ατύχημα τον κρατά για μήνες σε κώμα. Επέστρεψε από τον θάνατο και τώρα τον βρίσκουμε μακριά από οτιδήποτε τον έδενε με το παρελθόν. Ο Μπόμπι Γουέστερν είναι πλέον διασώστης δύτης. 
Ένας άνθρωπος που ζει μόνος,   παραιτημένος από τη ζωή και παραδομένος στο πένθος και την ενοχή.
Ο "Ιππότης Γουέστερν", όπως τον αποκαλεί ο παλιός του συμφοιτητής, προσωνύμιο των φοιτητών του Wartburg University της Αϊόβα, είναι ένας ήρωας αρχαιοελληνικής τραγωδίας, ένας Άμλετ που παραμένει αδύναμος και αδρανής, θέτει το ερώτημα της ύπαρξης μα παραιτείται της προσπάθειας απάντησης του.
Η συμβολή του πατέρα του στην κατασκευή της ατομικής βόμβας είναι μια αμαρτία, ένα βάρος που του κληροδοτήθηκε.
Στην διήγηση του Μπόμπι παρεμβάλλονται αφηγηματικά πρελούδια της αδερφής του, Αλίσια.

Στο θαλάσσιο χώρο, έξω από τη Νέα Ορλεάνη, πλησίον του νησιού Κατ, ψαράδες παρατηρούν στον βυθό την ύπαρξη ενός αεροσκάφους. Ο Μπόμπι με τον συνάδελφο του Όιλερ καταδύονται για να ανακαλύψουν ότι από το επιβατικό αεροσκάφος τύπου Τζέτσταρ  ένας επιβάτης και η πλακέτα πλοήγησης  λείπουν χωρίς να έχει παραβιαστεί η άτρακτος.
Από εκείνη τη μέρα όλα ανατρέπονται. Μυστικοί, και μη, πράκτορες τον ακολουθούν, οι τραπεζικοί λογαριασμοί του δεσμεύονται, το διαβατήριο του παρακρατείται. Άραγε για όλα αυτά ευθύνεται το δικό του παρόν ή το παρελθόν του πατέρα του;

Το Stella Maris ακολουθεί άλλη αφηγηματική τεχνική.  Είναι σα να διαβάζουμε τις απομνητοφωνημένες συζητήσεις των συνεδριών της εικοσάχρονης Αλίσια Γουέστερν με τον ψυχίατρο της στην ψυχιατρική κλινική Stella Maris,  όπου βρίσκεται οικειοθελώς.
Η Αλίσια από μικρή υπήρξε διαφορετική.  Η κλίση της στα μαθηματικά την κατέταξε στα λαμπρότερα μυαλά στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών.
Η υπέρμετρη ευφυΐας της, της έδινε μια άλλη αντίληψη του κόσμου. 
Κατά τη διάρκεια των συνεδριών, η Αλίσια μιλά για επιστήμη, φιλοσοφία, μουσική, την ιστορία της οικογένειας και τελικά για τον αδερφό της Μπόμπι.

Ο Μακάρθι διερευνά τα όρια του κόσμου και της ανθρώπινης νόησης, τη διάρρηξη και την υπέρβαση τους. Την ύπαρξη του κακού και την έκφραση του σε βίαιες/αποτρόπαιες πράξεις. Τη ζωή και το θάνατο. Το πεπερασμένο και το υπερβατικό. Τη λεκτική ικανότητα και τη δυνατότητα γλωσσικής επικοινωνίας του ασυνείδητου με το συνειδητό. Την πίστη, τη θρησκεία και την επιστήμη. 

Σταθείτε στην πρώτη σελίδα του "Επιβάτη" και θαυμάστε όσα λέγονται για τη σχέση θρησκείας και επιστήμης μόνο μέσα από μια εικόνα που αριστοτεχνικά συνθέτει ο συγγραφέας. Όταν ολοκληρώσετε και το Stella Maris επιστρέψτε στην εικόνα αυτή. Τότε ο κύκλος κλείνει. 

Σύμβολα του δυτικού πολιτισμού, τα αδέρφια Γουέστερν, ενδύονται τα χαρακτηριστικά του.
Ολο το κατασκεύασμα του δυτικού κόσμου θέτει τις βάσεις και τα όρια της εξέλιξης.

Δύο αδέρφια που ερωτεύονται, ο υπαινιγμός της αιμομιξίας, μία ένωση που γενετικά οδηγεί στον εκφυλισμό, χρησιμοποιείται για να συνδηλώσει τον εκφυλισμό σε όλα τα επίπεδα: κοινωνία, θρησκεία, επιστήμη.

Ο "Επιβάτης" είναι ο χώρος που εκτυλίσσεται η ιστορία της Αμερικής του 20ου αιώνα. Η δολοφονία Κένεντι, η δημιουργία της ατομικής βόμβας, οι πυρηνικές δοκιμές στο Λος Άλαμος, ο Οπενχάιμερ, ο πόλεμος στο Βιετνάμ. Σημεία στα οποία στάθηκε και ο ΝτεΛίλλο στον Υπόγειο κόσμο.
Είναι μια γραμμική διαδρομή στον χώρο και στον χρόνο.
Είναι το συναίσθημα που υπερνικά τη λογική. Είναι το πεπερασμένο της ανθρώπινης ύπαρξης και αντίληψης ενός κόσμου πέραν των δυνατοτήτων μας. Είναι η επιστήμη της Φυσικής.

Στο Stella Maris οι έννοιες του χώρου και του χρόνου έχουν άλλη μορφή.

"Όταν αρχίζεις να ασχολείσαι με τη θεωρία τόπων, νιώθεις σαν να βρίσκεσαι στις παρυφές ενός άλλου σύμπαντος. Έχεις βρει ένα μέρος να σταθείς και να κοιτάξεις τον κόσμο από το πουθενά. Δεν είναι απλά μία αίσθηση. Είναι θεμελιώδες".

Σε αυτόν τον τόπο στέκεται πλέον η Αλίσια και μιλά για τα θεμελιώδη ερωτήματα της ύπαρξης. Μέσα από την δαρβινική θεώρηση της εξέλιξης αναλύει τα όρια της αντιληπτικής ικανότητας του ανθρώπου.  Οι προσλαμβάνουσες πληροφορίες φτάνουν στον εγκέφαλο μας μέσω των αισθήσεων μας. Όσα έχουμε τη δυνατότητα να αντιληφθούμε συναρμολογούν την εικόνα για τον κόσμο που μας περιβάλλει. Είναι όμως μόνο αυτό ο κόσμος; 
Οι εγκεφαλικές διεργασίες, το ασυνείδητο, οι μνήμες, η γλώσσα, η λογική, η πραγματικότητα, τα όνειρα, είναι υπό μελέτη και αμφισβήτηση.
Καθώς διαβάζουμε τον Επιβάτη, εντοπίζουμε τη συχνή χρήση της λέξης "γκρι" . Μέσα σε ένα γκρίζο περιβάλλον, λοιπόν εκτυλίσσεται η αφήγηση.

Δύο αδέρφια, δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου, η φαιά (γκρίζα) ουσία που τα εσωκλείει. Και κάπου εκεί, το μεσολόβιο,  ο ρυθμιστικός παράγοντας, η σύνδεση μεταξύ τους.

"Όταν αυτός ο κόσμος, που τον έχει δημιουργήσει η λογική, πεθάνει τελικά, θα πάρει τη λογική μαζί του". (σελ.190)

Η Αλίσια έχει διαγνωστεί με σχιζοφρένεια, μια νόσο που συνδέεται με μηχανισμούς υψηλής νοητικής λειτουργικότητας από την αρχαιότητα - "Κανένας σπουδαίος νους δεν υπήρξε χωρίς ένα άγγιγμα τρέλας", Αριστοτέλης - μέχρι σύγχρονες ψυχιατρικές έρευνες.

 Τα δύο βιβλία λειτουργούν επικουρικά.  Το ένα εισχωρεί στο άλλο δημιουργώντας ένα αδιάρρηκτο σύνολο. Το φαινομενολογικό και το πραγματικό συγχέονται. Ο αναγνώστης καλείται να ξεχωρίσει την αλήθεια από την παραίσθηση, το όνειρο από την πραγματικότητα. 

"Άραγε ξυπνάς από κάτι που είδες ή από κάτι που είσαι; Αυτό είναι το ερώτημα; Ή μήπως το πραγματικό ερώτημα είναι γιατί το μυαλό μοιάζει αποφασισμένο να μας πείσει για την πραγματικότητα ενός πράγματος που δεν διαθέτει καμία πραγματικότητα;".

Μετάφραση : Γιώργος Κυριαζής

It has been said of dreams that they are a 'controlled psychosis,' or, put another way, a psychosis is a dream breaking through during waking hours. (Valis, Philip. K. Dick)

Όνειρο μέσα σε όνειρο 

Έντγκαρ Άλαν Πόε

Το υστερνό μου φίλημα στο μέτωπο σου πάρε
και άφησε με, αγάπη μου, δυο λόγια να σου πω
Αλήθεια λές σαν όνειρο πως διάβηκε η ζωή μου
χωρίς κανένα ατέλειωτο και ξέμακρο σκοπό.

Μα αν η ελπίδα πέταξε σε μέρα ή σε νύχτα
εκεί με σκέπασε βουνό της δυστυχιάς μεγάλο
σου φαίνεται πως έχασα το πιο λίγο καλή μου
αφου η ζωή είναι όνειρο κρυμμένο μέσα σ’ άλλο.

Στέκομαι σ’ άγρια ακρογυαλιά που δέρνει το κύμα
κι άμμους χρυσούς στα χέρια μου σφιχτά σφιχτά κρατάω
τι λίγοι και πως χάνονται απ’ τα κλειστά μου χέρια
ενώ εγώ σε δάκρυα ολόπικρα ξεσπάω.

Θεέ μου, είναι αδύνατο να σώσω μόνο έναν
από το κύμα που κυλά με θόρυβο μεγάλο;
Είναι όλα όσα βλέπουμε σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο
ένα όνειρο ατέλειωτο κρυμμένο μέσα σ’ άλλο;

μετάφραση: Κώστας Ουράνης


A dream within a dream

BY EDGAR ALLAN POE

Take this kiss upon the brow!

And, in parting from you now,

Thus much let me avow —

You are not wrong, who deem

That my days have been a dream;

Yet if hope has flown away

In a night, or in a day,

In a vision, or in none,

Is it therefore the less gone? 

All that we see or seem

Is but a dream within a dream.


I stand amid the roar

Of a surf-tormented shore,

And I hold within my hand

Grains of the golden sand —

How few! yet how they creep

Through my fingers to the deep,

While I weep — while I weep!

O God! Can I not grasp

Them with a tighter clasp?

O God! can I not save

One from the pitiless wave?

Is all that we see or seem

But a dream within a dream?