Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠ ΛΑΤΙΝΟΒΙΤΣ, ΜΙΡΟΣΛΑΒ ΚΡΙΛΕΖΑ

 

Ο Φίλιπ είναι δεκαεπτά ετών, μαθητής της έβδομης τάξης του γυμνασίου. Ζει με την μητέρα του, τη χήρα καπνοπώλισσα Ρεγγίνα στο Κάπτολ της Κροατίας. Μια γυναίκα μοναχική, ψυχρή, εμμονική με την καλαισθησία και την εμφάνιση, υπέρμαχος του καθωσπισμού.
Ένα νεανικό παραστράτημα, μια νύχτα ασωτίας, όπου ο Φίλιπ θα καταχραστεί χρήματα της μητέρας του, θα φέρει τη ρήξη μεταξύ τους.

"Τότε, μετά από επανειλημμένες πιέσεις στο κουδούνι, άνοιξε η πόρτα του δωματίου και ακούστηκε το σύρσιμο από παντόφλες στο ξύλινο πάτωμα. Ήταν η μητέρα του...
- Τι θέλετε;
- Εγώ είμαι, άνοιξέ μου!

Η ίδια αυστηρή και άγρια φωνή ακούστηκε πάλι πίσω από την κλειδωμένη πόρτα, λέγοντας ότι δεν τον γνωρίζει και ας γυρίσει εκεί απ' όπου ήρθε. Εκεί όπου ανήκε. Και πάλι στον πληθυντικό σαν να ήταν κανένας ξένος: Εκεί όπου ανήκετε!
...ο Φίλιπ κατάλαβε ότι βρισκόταν πίσω από μία πόρτα που είχε κλείσει γι' αυτόν οριστικά και αμετάκλητα."

Ένας γιος εκδιωγμένος, εκπεσών,  πλάνητας από τα τόσο άγουρα χρόνια του. Από μικρός στερήθηκε την πατρική φιγούρα, τώρα βιώνει την απόρριψη της μητέρας του.

Ο Φίλιπ είναι σαράντα χρονών. Περιπλανήθηκε, κατέληξε στο Λονδίνο,  εργάστηκε, αναζήτησε την ταυτότητα του, τη σύνδεση του με τη ζωή μέσα από την τέχνη. Νιώθει να βαλτώνει, αποκομμένος από συναισθήματα και δημιουργικά στείρος.

Ο Φίλιπ Λατίνοβιτς επιστρέφει στα πάτρια εδάφη γυρεύοντας τη συναισθηματική αφύπνιση, τη γενεσιουργό πηγή έμπνευσης, την επαφή με τις ρίζες του, τον επαναπροσδιορισμό του ασταθούς Εγώ σε συνάρτηση με το συλλογικό Εμείς.

"Τι παράξενο! Ένας αγέννητος "κάποιος" κάθεται σ' έναν καθρέφτη, αποκαλεί τον εαυτό του Εγώ και κουβαλάει αυτό το ασαφές και απροσδιόριστο Εγώ μέσα του χρόνια ολόκληρα' καπνίζει ενώ σιχαίνεται το κάπνισμα, του προκαλεί ναυτία, σφίγγεται η καρδιά του, τον πονάει το κεφάλι του, παράξενοι πρασινωποί κύκλοι κολυμπάνε μπροστά στα μάτια του και όλα είναι τόσο θολά και απροσδιόριστα, στροβιλίζονται, και όλα είναι υποθετικά και αόριστα και ασταθή: να είναι κάποιος το υποκείμενο και να νιώθει την ταυτότητά της υποκειμενικότητας του."

Είναι η περίοδος του Μεσοπολέμου, η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία καταρρέει με συνεπακόλουθα την ηθική παρακμή, την κοινωνική αποσάρθρωση και  οικονομική εξαθλίωση όλων των εμπλεκόμενων μερών. Ο Φίλιπ θα βρεθεί στο οικογενειακό σπίτι με τον αμπελώνα στο Κοστάνιεβετς, όπου θα συγχρωτιστεί όσους ανήκουν στον κοινωνικό κύκλο της μητέρας του.

Με φόντο την χρεοκοπημένη, σε όλα τα επίπεδα Κροατία ο Κρίλεζα λαξεύει το εξωτερικό περίβλημα και αναδεικνύει τον πυρήνα της κοινωνικής παρακμής. Δίνει μορφή στα φαντάσματα του παρελθόντος,  της πνευματικής ζωής που βυθίστηκε στο τέλμα της απραξίας.

Ο αμαξάς Γιόζα Πόντραβετς, ο δερματολόγος και διδάκτορ Φιλοσοφίας Σεργκέι Κιρίλοβιτς Κιρίαλες, ο πτωχευμένος πρώην δικηγόρος Βλάντιμιρ Μπαλοτσάνσκι, η ευγενούς καταγωγής πλανεύτρα Μπόμποτσκα, ο πρώην ανώτατος περιφερειακός επίτροπος Σίλβιε Λίπαχ, συνθέτουν την τοιχογραφία των βαλκανικών χωρών που ανασύστανται.
Καθολική ηθική του Μεσοπολέμου στον απόηχο της Ιησουίτικης πρακτικής,  ζυμώσεις και δημιουργία νέας γλώσσας, επιστήμη και φιλοσοφία στην απάντηση υπαρξιακών ερωτημάτων, ο ρόλος των εικαστικών τεχνών στην πολιτισμική ταυτότητα, η εσωτερική πάλη του καλλιτέχνη, δομούν τη θεματολογία που αναπτύσσεται μέσα στη ζοφερή πραγματικότητα του Φίλιπ Λατίνοβιτς.
Τοπία, κτίρια, αντικείμενα, άνθρωποι,  συναισθήματα, περιγράφονται γκρίζα,  ένα χρώμα που θα βρούμε σχεδόν σε κάθε σελίδα. Οι πολύχρωμοι καμβάδες του, η τεχνική φωβισμού, χάνουν κάθε νόημα και σύνδεση με τις εικόνες της λασπωμένης Παννονίας.

"Ο Φίλιπ ένιωθε ότι θα έπρεπε με μία απότομη κίνηση του χεριού να πετάξει από το τραπέζι όλα αυτά τα ξοφλημένα διανοουμενίστικα κηρύγματα, όμως δεν μπορούσε με τίποτα να αυτοσυγκεντρωθεί. Παράλληλα με την επιθυμία του να αντισταθεί υπήρχε και μία σιωπηλή απογοήτευση: γιατί κανείς πρέπει να εξηγεί τη μουσική σε κουφούς;  Δεν έχει νόημα να εξηγεί κανείς σε βάρβαρους τις ορφικές εμπνεύσεις, πόσο μάλλον τις ορφικές υπερβάσεις! Το μεγαλειώδες, το βαθύ, σε κάθε περίπτωση προβληματικό, το άγνωστο, το μυστηριώδες, το υπερφυσικό, το πιο άμεσο μέσα μας, αυτό το φως που μας απόμεινε σαν ύστατη χαρά και παρηγοριά μέσα σε τούτη τη λάσπη - ήταν όλα τόσο ανόητα!"

Ο χρόνος και η ζωή,  νερό και χώμα,  λάσπη που ξεπλένεται στους ατέρμονους κύκλους της ύπαρξης. 

Μετάφραση: Ισμήνη Ραντούλοβιτς