Δέσποινα, μάτια μου, Γιασεμίν Οζέκ

Στον Εμίν Αλί μου

Ώστε ήρθε η ώρα, ε καπετάνιε;
Ήρθε η σειρά μας, και ας έλεγα πως δε θα 'ρθει.
Ποιο;  Αυτό το καΐκι με χρώμα κόκκινο σαν το αίμα ή το άλλο το μαύρο, όπως ο θάνατος, θα με πάει απέναντι;
Μη βιάζεσαι, καπετάνιε,
δώσε μου λίγο χρόνο ν' αποχαιρετήσω τη γη μου.
Έχω σπίτι, γείτονες που αφήνω πίσω μου.
Άς τους χαρώ για τελευταία φορά...
Έχω τους νεκρούς μου κάτω από το χώμα, άσε με να ζητήσω άφεση αμαρτιών.
Πιο σιγά τράβα τα κουπιά, καπετάνιε, ν' ατενίσω το χωριό μου από τη θάλασσα τελευταία φορά.
Να χαιρετήσω τον ελαιώνα μου τελευταία φορά, τους δρόμους του χωριού μου...
Ή άσ' το... καλύτερα μη στέκεσαι,
φύγε μία ώρα αρχύτερα,
ας μην πεθαίνω ξανά και ξανά!



Ο Χουσνού, έμεινε ορφανός από πολύ μικρός. Οι γονείς του ήταν μουσουλμάνοι τουρκικής καταγωγής. Μια Ελληνίδα στη Μυτιλήνη αναλαμβάνει να τον μεγαλώσει, σεβόμενη την πίστη των προγόνων του και την καταγωγή του.
Ο Χουσνού γίνεται άντρας ζώντας σ' ένα όμορφο χωριό της Μυτιλήνης, μέλος της εκεί κοινότητας. Ερωτεύεται την Ελευθερία και μαζί θα φτιάξουν την οικογένειά τους. Ο γιος τους, Εμίν Αλί,  θα μεγαλώσει σε μια οικογένεια όπου θα υπάρχει η ελληνική και η τούρκικη κουλτούρα, το τζαμί και η εκκλησία. Θα προσεύχεται στο τζαμί, θα βάφει αυγά για το Πάσχα, θα παίζει βώλους με την αγαπημένη του Δέσποινα. 

Οι οικογένειες των μουσουλμάνων και των χριστιανών συμβίωναν για χρόνια αρμονικά. Η εμφάνιση του Κινήματος των Νεότουρκων το 1908 και του Κεμάλ Ατατούρκ αλλάζουν τις ισορροπίες.  Οι προσπάθειες εξοθωμανισμού όλων των Τούρκων υπηκόων, ο αφοπλισμός των χριστιανών, η μετεγκατάσταση μουσουλμανικών πληθυσμών,  οδήγησαν σε βιαιότητες κατά των ελληνικών πληθυσμών, προκαλώντας τη δράση των Ελλήνων ανταρτών. Η κορύφωση της διαμάχης ξεκινά το 1920 και εκτονώνεται με την καταστροφή της Σμύρνης.  Η Μικρασιατική Καταστροφή είναι γεγονός.

Οι εξελίξεις αυτές από την Ανατολία φτάνουν στη Μυτιλήνη σαν ψίθυρος.  Ένας ψίθυρος που γίνεται βουή και ξυπνά τον φόβο.  Ο Χουσνού ξέρει ότι στο νέο κόσμο που δημιουργείται δεν θα υπάρχει θέση για τη δική τους οικογένεια.
Μέσα από την ιστορία του Εμίν Αλί περιγράφεται ο ξεριζωμός που ολοκληρώνεται με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923. Άνθρωποι που υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν τον τόπο και τους ανθρώπους τους επειδή πιστεύουν σε διαφορετικό Θεό.

"Και τι έγινε αν εγώ έλεγα 《άμην》 ενώ αυτή 《αμήν》;
Γι' αυτή τη διαφορά του τόνου μου κόβεις τα πόδια από τη γη μου, από τα μέρη μου, από τον γείτονά μου;"

Ο Εμίν Αλί θα βρεθεί στο Αϊβαλί έχοντας στην τσέπη του τον σταυρό της Δέσποινας, αφήνοντας στα χέρια της τον γαλάζιο του βώλο μαζί με την καρδιά του. 

Πόσο εύκολα γεννά το μίσος ο εθνικισμός όταν μπολιάσει τις καρδιές των ανθρώπων. Πόσο αδιανόητο και άδικο να συνδέεται η εθνικότητα με το θρήσκευμα και να καταργείται το δικαίωμα της επιλογής.  Πόσο απάνθρωπο να ξεριζώνονται πληθυσμοί ολόκληροι για να εξυπηρετήσουν το πολιτικό όραμα και τις φιλοδοξίες κάποιων ισχυρών.

Το μυθιστόρημα της Γιασεμίν Οζέκ, είναι  αληθινές ιστορίες  από καρδιές που ράγισαν, από ζωές που έσπασαν και χωρίστηκαν στα δυό.  Η ζωή τους στο νέο εδώ,  η καρδιά τους στην αντίπερα όχθη,  οποια όχθη κι αν ήταν αυτή. 

Μετάφραση: Σπύρος  Χατζηαναστασίου