ΘΑΛΑΣΣΑ,ΘΑΛΑΣΣΑ, Iris Murdoch

 

"Τη θάλασσα, ναι, τη θάλασσα", συνέχισε ο Τζέιμς.
"Το ξέρεις ότι ο Πλάτωνας από τη μεριά του πατέρα του ήταν απόγονος του Ποσειδώνα;"

Ο Τσαρλς Άροουμπαϊ, ηθοποιός και σκηνοθέτης του θεάτρου, αποφασίζει να αποχωρήσει από τον καλλιτεχνικό στίβο και να αποσυρθεί σ' ένα απομονωμένο σπίτι κοντά στη θάλασσα. Το Shruff End θα γίνει το ησυχαστήριό του. Εκεί προσδοκά να γράψει τα απομνημονεύματά του, μια ημερολογιακή καταγραφή των εμπειριών του στο νέο αυτό περιβάλλον διανθισμένη  με αναμνήσεις του.

Τη μοναξιά του κατακλύζουν εικόνες από το παρελθόν, σκηνές και σκέψεις για τους συναδέλφους/φίλους/συντρόφους/ερωμένες που είχε στη ζωή του, όπως επίσης και μνήμες από οικογενειακές στιγμές. Ιδιαίτερη είναι η σχέση με τον εξάδελφό του Τζέιμς, μία σχέση ανταγωνιστική, από την πλευρά του Τσαρλς, που ένιωθε υποδεέστερος του Τζέιμς.
Αντιμάχεται τον πρότερο εαυτό του κάνοντας την αποτίμηση του. Αυτόν τον απολογισμό διαδέχονται στιγμές αναμέτρησης με τα φυσικά στοιχεία, που η απόλυτη ερημιά τους προσδίδει μεταφυσικές διαστάσεις.

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι  που σαν σκιές γεμίζουν τις σελίδες του, συνεχίζουν να εισβάλλουν στη ζωή του διαταράσσοντας την ηρεμία του. Οι επισκέψεις τους, οι διάλογοι μεταξύ τους, σε συνδυασμό με τις αφηγήσεις του Τσαρλς, συνθέτουν τις προσωπικότητες όλων των εμπλεκόμενων χαρακτήρων. Όμως στη ζωή του Τσάρλς εισβάλλει ακούσια και η Χάρτλι, η πρώτη, μοναδική του αγάπη. Η τύχη θα φέρει αυτούς τους δύο στο ίδιο μέρος μετά από δεκαετίες. Ο εγωκεντρικός Τσαρλς επεκτείνει την εμμονή του από τον εαυτό του στην Χάρτλι. Το μόνο που τον ενδιαφέρει πια είναι να γίνει η δική του.
Τα συναισθήματα του τρικυμιώδη, όπως η ταραγμένη θάλασσα. Στα βράχια της τσακίζεται κάθε λογική. Ο Τσαρλς παραδίδεται στον εμμονικό παραλογισμό του.

Το δίπολο Τσαρλς/Τζέιμς αντιπροσωπεύει την αντίστιξη ύλης/πνεύματος, το πληθωρικό και το αφαιρετικό. Ο Τσαρλς προσωποποιεί τον υλικό κόσμο, τις επίγειες απολαύσεις. Οι συχνές αναφορές του στο φαγητό, που το θεωρεί απόλαυση, και η σαρκική σχέση με τις συντρόφους του, μαρτυρούν μία ζωή συνδεδεμένη με την ύλη. Ακόμα και τώρα που επιλέγει να απομακρυνθεί από τον έντονο τρόπο ζωής του στο Λονδίνο κρατά στην καθημερινότητά του μικρές απολαύσεις.

"Ειλικρινά, είναι τέτοια απόλαυση το φαγητό ώστε θα έπρεπε να προσπαθεί κανείς να αποδιώχνει ακόμη και τις σκέψεις... Τι τυχεροί πρέπει να νιώθουμε για το ότι είμαστε τα μόνα ζώα που απολαμβάνουν με την ψυχή τους το φαγητό."
" Υπάρχουν πάντως κάποια εδέσματα που κατέχουν περίοπτη θέση στο διαιτολόγιο μου και αν μου λείψουν θα στενοχωρηθώ...ως προς αυτά ο ηδονισμός θριαμβεύει έναντι μιας γκρινιάρικης και περίπλοκης ηθικής"

Ο Τζέιμς ενσαρκώνει τον κόσμο του πνεύματος, τη δύναμη του μυαλού που επιβάλλεται στην ύλη. Είναι ο άνθρωπος που θα βρει πνευματικό καταφύγιο στο θιβετιανό βουδισμό, άρρηκτα συνδεδεμένο με την αριστοτελική και πλατωνική φιλοσοφία.

Η Murdoch εξετάζει τον πραγματικό και τον φασματικό κόσμο, όσα ισχυριζόμαστε ότι είναι αληθινά, όσα θεωρούμε πραγματικότητα, τις σκιές στο πλατωνικό σπήλαιο.
Εκτός σπηλαίου βρίσκεται η αλήθεια αποκαθαρμένη από τη ματαιοδοξία, ο κόσμος στις πραγματικές του διαστάσεις και όχι η εκδοχή του βάσει των περιορισμένων αντιληπτικών ικανοτήτων μας.
Το ταξίδι της κατάβύθισης που οδηγεί στην αυτογνωσία επιτυγχάνεται όταν απεκδυθούμε τα ψέματα, τις ψευδαίσθησεις, την επίπλαστη εικόνα που έχουμε κατασκευάσει, τόσο του εαυτού μας όσο και του κόσμου που μας περιέχει. Το φασματικό οικοδόμημα καταρρέει παρασύροντας την ανθρώπινη ματαιότητα όπως εκφράστηκε στον στίχο του Σεφέρη "για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη".

Η επιρροή από το πλατωνικό έργο είναι εμφανής στην παρουσίαση του έρωτα: ο πλατωνικός και σαρκικός έρωτας όπως σκιαγραφείται στον πλατωνικό Φαίδρο.
Οι λεπτομερείς, ποιητικές περιγραφές των τοπίων θύμισαν αρκετά τους Δακτυλίους του Κρόνου του W.G.Sebald, ενώ πολλά στοιχεία της μυθιστορίας φέρνουν στο νου έργα του  John Fowles.

Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου